Jak co roku, analizę rozpoczynamy od wymienienia pierwszej piętnastki najczęściej popełnianych błędów w polskim internecie. Tym razem nie będzie zaskoczenia – w czołówce po raz kolejny znalazły się przede wszystkim błędy ortograficzne (aż 13 spośród 15). Poznajmy zatem czarną listę. Oto błędy, które polscy internauci popełniają nagminnie:

napewno, dzień dzisiejszy, na prawdę, wogóle/wogule, narazie, po za tym/pozatym, na codzień/nacodzień, niewiem, conajmniej, wziąść, muj, na przeciwko/na przeciw, jusz, ktury, z przed/zprzed.

W porównaniu z wynikami badania za rok 2020 z czołówki wypadły błędy orginalny oraz złodzieji. Do pierwszej piętnastki dołączyły zaś na przeciwko/na przeciw oraz ktury (formy poprawne to oczywiście naprzeciwko/naprzeciw i który). Najczęściej powtarzanym błędem w polskim internecie w roku 2021 było napewno, podobnie jak w roku 2020.

Jakie wnioski nasuwają się w sytuacji, gdy na liście, począwszy od roku 2018, niezmiennie pojawiają się te same błędy? Większość z nich dotyczy pisowni łącznej i rozłącznej. Być może zbyt mało uwagi poświęca się temu zagadnieniu podczas lekcji języka polskiego. A czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci...

Przyjrzyjmy się teraz 10 najczęściej pojawiającym się błędom ortograficznym, fleksyjnym, leksykalnym oraz składniowym.

Jak już wyżej wspomniano, ta kategoria błędów zostawiła inne daleko w tyle. Ortografia nie jest mocną stroną Polaków. Co ciekawe, wyrazy i wyrażenia, w których najczęściej popełniane są błędy, nie należą do najbardziej wyszukanych, są to bowiem: na pewno, naprawdę, w ogóle, na razie, poza tym, na co dzień, nie wiem, co najmniej, mój, naprzeciwko.

Porównajmy te dane z rokiem 2020, w którym Polacy naruszali normy językowe w zapisie: na pewno, w ogóle, naprawdę, na razie, poza tym, na co dzień, oryginalny, mój, co najmniej, nie wiem. Aż 9 na 10 pozycji się powtórzyło – w 2021 r. błąd na przeciwko wyparł błąd orginalny.

I znów aż 9 na 10 błędów polega na nieznajomości zasad pisowni łącznej i rozłącznej. Tylko jeden błąd wynika z niewiedzy na temat reguł ortograficznych z ó wymiennym (zaimek mój zapisywany był przez u, mimo że w tym wyrazie ó wymienia się na o). Wyrażenie w ogóle sprawiało dwojakie problemy – zapisywane było łącznie, ale w dwóch wariantach – z ó lub u.

Co wpływa na tak wysoką frekwencję błędów ortograficznych w polskim internecie? Z pewnością przyczyniają się do tego braki w edukacji polonistycznej już w wieku szkolnym, która większy nacisk kładzie na znajomość literatury niż na wiedzę o języku. Paradoksalnie nie wpływa to na rozwój czytelnictwa, które w Polsce wciąż nie jest powszechne. Częściej sięgamy po filmy lub seriale niż po książkę. A przecież czytanie pomaga w przyswojeniu poprawnej pisowni.

Kolejnym czynnikiem jest skala występowania błędów ortograficznych – użytkownicy języka przyzwyczajeni są do nieprawidłowej postaci graficznej wyrazów, dlatego mimowolnie odtwarzają z pamięci błędny zapis. Ponadto podczas korzystania z internetu pisanie wspomagają urządzenia z automatycznym słownikiem. Wielu internautów nie zwraca uwagi na pisownię, wierząc, że urządzenia elektroniczne, takie jak smartfon, tablet czy programy w komputerze służące do edycji tekstów, same poprawią błędy. Niestety technologia czasami bywa zawodna, dlatego warto posłużyć się własną wiedzą lub w przypadku, gdy ta zawiedzie – tradycyjnym słownikiem ortograficznym.

Język polski jest językiem fleksyjnym, co oznacza, że wyrazy odmieniają się – zmieniają swoją formę. Z tego też powodu mogą występować w nim błędy fleksyjne, czyli błędy w odmianie wyrazów lub w sprowadzaniu ich do postaci formy podstawowej.

Oto lista 10 błędów fleksyjnych, które były najczęściej popełniane przez internautów w roku 2021: wziąść, ludzią, doktór/doktur, pierszy/piersza, dziecią, kupywać, lubiałem/lubiałam, derektor, poszłem, (ja) rozumie/rozumię. I również w tej kategorii nihil novi sub sole. Może tylko poza derektorem, który zastąpił w naszym zestawieniu błędną formę przekonywujący, obecną na liście w ubiegłym roku.

W raporcie za rok 2020 pierwszą trójkę błędów fleksyjnych stanowiły: wziąść, ludzią, (ja) rozumie/rozumię. W roku 2021 (ja) rozumie/rozumię trafiło na miejsce 10., zaś jego miejsce zajęły formy doktór/doktur! Przypuszczalnie zdrowie stało się głównym tematem rozmów Polaków nie tylko w przestrzeni internetowej, ale również w życiu codziennym. Rodzi się zatem pytanie – skąd to ó lub u w wyrazie doktor? Forma doktór to regionalizm. A jednak upowszechniła się do tego stopnia, że warto zastanowić się, czy jej użycie jest zasadne, skoro w większości regionów Polski potocznie lekarza nazywa się doktorem, nie doktórem.

Omówmy jeszcze krótko pozostałe błędy. Od lat najczęstszym błędem fleksyjnym pojawiającym się w internecie jest wziąść (to ponad 41% jednostek, które poddano analizie w niniejszym raporcie!). Czasownik ten kończy się na -ć, a nie -ść, tak jak brać.

Podobnie sprawa się ma z formą rzeczowników w celowniku liczby mnogiej – ich końcówka to zawsze -om, a nie -ą, czyli poprawne formy to wyłącznie dzieciom, ludziom. Końcówka -ą pojawia się w narzędniku rzeczowników rodzaju żeńskiego w liczbie pojedynczej. Źródłem tego typu błędów jest nieznajomość paradygmatów fleksyjnych, a także niepoprawna wymowa ą lub om – coraz częściej w miejscu ą słyszymy om lub odwrotnie.

Z kolei czasownik rozumieć odmienia się jak wiedzieć i umieć – w pierwszej osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego pojawia się końcówka -em: rozumiem, wiem i umiem. Są to czasowniki, które należą do grupy koniugacyjnej -em, -esz, co oznacza, że w pierwszej osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego powinno się zastosować końcówkę fleksyjną -em.

Odmiana czasowników, nawet tak często używanych, jak lubić, kupować, iść, nie jest mocną stroną Polaków. Wciąż słyszymy i widzimy błędy takie jak lubiałam/lubiałem, kupywałem/kupywałam, poszłem…

Również liczebnik porządkowy pierwszy, prawdopodobnie w wyniku niechlujnej wymowy, przybrał w piśmie nieprawidłową postać, bez spółgłoski w. Zniekształcenie formy dyrektor na derektor to zapewne także efekt niewyraźnej, niestarannej mowy.

Czy zawiłości polskiej fleksji mogą tłumaczyć występowanie tak banalnych i zarazem powszechnych błędów? Odpowiedź jest oczywista – prawidłową odmianę najpopularniejszych wyrazów po prostu należy znać. Jak zatem unikać pomyłek? Korzystać z poradni językowych, słowników poprawnej polszczyzny, czytać książki… Po prostu nie ma na to innej rady. A czy poprawiać innych? Nie zawsze jest to taktowne, dlatego w towarzystwie osób używających błędnych form dobrze jest posługiwać się poprawną polszczyzną. Może w ten sposób osoby popełniające błędy osłuchają się z właściwymi formami danych wyrazów.

Błędy leksykalne to inaczej błędy słownikowe. Dotyczą użycia wyrazów w niewłaściwym znaczeniu, mylenia słów o podobnym brzmieniu, posługiwania się pleonazmami (znanymi powszechnie jako tzw. masło maślane) czy naruszenia łączliwości wyrazów. Do błędów leksykalnych zaliczyć możemy także błędy frazeologiczne (nieuzasadnione innowacje w związkach frazeologicznych) czy słowotwórcze (tworzenie słów niezgodnie z zasadami słowotwórstwa). 

Rok 2021 był bez wątpienia rokiem pleonazmów. Oto lista 10 najpopularniejszych błędów słownikowych: dzień dzisiejszy, trwać nadal, okres czasu, kartka papieru, w każdym bądź razie, fakt autentyczny, akwen wodny, spadać w dół, po najmniejszej linii oporu, cofać do tyłu. Tylko błędy w każdym bądź razie oraz po najmniejszej linii oporu nie są pleonazmami. Pierwszy z nich to kontaminacja, czyli skrzyżowanie dwóch wyrażeń – bądź co bądź oraz w każdym razie, drugi zaś należy do błędów frazeologicznych – jego poprawna postać brzmi po linii najmniejszego oporu.

Niemal 77% materiału poddanego analizie w tej kategorii stanowi już od lat król pleonazmów – dzień dzisiejszy. Dlaczego to wyrażenie traktujemy jako błąd? Po pierwsze, wyrazy dziś/dzisiaj są wystarczające, określenie dzień dzisiejszy jest zbędne i cechuje się nadmiarem znaczeniowym. Ponadto omawiane wyrażenie stosowane powinno być jedynie w języku urzędowym. Użycie go w potocznej komunikacji można by zatem uznać również za błąd stylistyczny.

Nowością w zestawieniu jest pleonazm cofać do tyłu, który wyparł języczek uwagi. Pokazuje to, jak powszechne w języku potocznym jest używanie zasłyszanych gotowych konstrukcji, które nie są poddawane refleksji. Największy problem polega na tym, że tego typu błędy to zwyczajne pustosłowie. Ciekawe jest to, że w czasach, w których cenimy sobie ekonomię języka, tego typu konstrukcje z nadmiarem znaczeniowym cieszą się tak wielką popularnością. Być może mówiącym i piszącym w taki sposób wydaje się, że ich język jest dzięki temu bogatszy, a zarazem bardziej precyzyjny.

Błędy składniowe to błędy gramatyczne, które polegają na niewłaściwym łączeniu form wyrazowych w jednostki tekstu.

Oto lista najczęstszych błędów składniowych, które pojawiły się w internecie w roku 2021: pod rząd, półtora godziny, dlatego bo, dla czemu, po lewo/po prawo, półtorej roku, dlatego ponieważ, ubrać kurtkę, sukienkę itd., półtorej tygodnia.

Nie jest to nic nowego w porównaniu z rokiem 2020. Jedynie frekwencja błędnego wyrażenia pod rząd znacząco spadła (z 41% na 28%). „Nie mów pod rząd, bo zrobisz błąd. Mów z rzędu – nie będzie błędu”.

Polacy w dalszym ciągu nie znają reguły stosowania liczebnika półtora z rzeczownikiem w odpowiednim rodzaju. Rzeczowniki rodzaju żeńskiego otrzymują końcówkę -ej (półtorej godziny), a męskiego i nijakiego: -a (półtora tygodnia).

Nie istnieją w języku polskim spójniki złożone dlatego bo ani dlatego ponieważ. Z jakiegoś powodu w zdaniach przyczynowo-skutkowych pojawiają się tego typu błędy. Poprawnym spójnikiem złożonym jest dlatego że (bez przecinka).

Aż trudno w to uwierzyć, ale internauci wciąż powszechnie używają tworu dla czemu, który stanowi odpowiednik zaimka pytajnego dlaczego. Być może jest to żart internautów, skądinąd – niezbyt śmieszny.

Warto zaznaczyć, że błąd po lewo/po prawo staje się coraz bardziej powszechny. Mówić i pisać powinniśmy po lewej/po prawej lub na lewo/na prawo. Wygląda na to, że użytkownicy polszczyzny pomieszali dwie poprawne formy, tworząc jedną – błędną.

Komentarza wymaga jeszcze jeden, wciąż powielany błąd. Polacy mają problem z określeniem codziennej czynności, jaką jest ubieranie się. Czasownik ubrać stanowi nie lada kłopot, gdyż występuje on również w stronie zwrotnej – ubrać się. Ubrać można choinkę albo siebie, kogoś. Ubrania możemy jedynie włożyć.

Błędy składniowe, jak w przypadkach innego rodzaju błędów, wynikają z niedostatecznej wiedzy na temat reguł występujących w języku polskim – jak łączyć ze sobą wyrazy, jakiego użyć spójnika czy przypadka.